Πόσο σπάταλο είναι το Ελληνικό Δημόσιο?

Υπάρχει μια διάχυτη πεποίθηση ότι τα προβλήματά μας, όπως αυτά εκφράστηκαν από τα διπλά ελλείμματά, οφείλονται στο σπάταλο δημόσιο (έλλειμμα γενικής κυβέρνησης) και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας (έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών). Τα επιχειρήματα αυτά εκφράζονται συνήθως σαν κάτι αυταπόδεικτο που δε θέλει περαιτέρω διερεύνηση. Οι αριθμοί όμως δεν επιβεβαιώνουν αυτές τις θέσεις. Σε αυτό το post εξετάζω το θεώρημα του σπάταλου δημοσίου.

Το πρώτο διάγραμμα είναι οι πρωτογενείς δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ.  Βλέπουμε ότι διαχρονικά υπολειπόμαστε της ζώνης του ευρώ με μόνη εξαίρεση το 2013 που αφορά τις δαπάνες για τη διάσωση των τραπεζών.

 Το 2ο διάγραμμα αφορά το πρωτογενές ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ πάλι συγκριτικά με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης αλλά και τον "σκληρό πυρήνα" της.
Παρατηρούμε έναν μικρό εκτροχιασμό το 2004 λόγω Ολυμπιακών αγώνων και μια υστέρηση το 2006 και 2007 όπου όντως έγιναν παροχές και οι μισθολογικές δαπάνες του δημοσίου σε 3 χρόνια διπλασιάστηκαν...

...όμως το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ το 2005 με 2007 ακολούθησε ελαφρά πτωτική πορεία.

ΕΛΛΑΔΑ Χρέος Γενικής Κυβέρνησης %ΑΕΠ

Δεν υπάρχει δηλαδή κανένας δημοσιονομικός εκτροχιασμός που να μας οδήγησε στην κρίση...πριν την κρίση.

Τα στοιχεία είναι από την βάση δεδομένων AMECO της Ευρωπαικής Επιτροπής. Μπορείτε να μεγεθύνετε τα διαγράμματα κάνοντας κλικ επάνω τους.

Φοροδιαφυγή vs Δημόσια κακοδιαχείριση

Πολλά μπορεί να πει κανείς για τη διαφθορά και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών από το δημόσιο.
Πέρα από αυτά όμως πόσο σημαντική είναι η φοροδιαφυγή και πως συγκρίνεται το μέγεθός της με την δημόσια σπατάλη? Νομίζω τα διαγράμματα μιλούν από μόνα τους. Η πραγματική φορολογική επιβάρυνση στην Ελλάδα είναι πολύ μικρότερη της Ευρωζώνης όπως φαίνεται στο διάγραμμα της τελευταίας έκθεσης του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Όμως από την τελευταία έκθεση του γραφείου προϋπολογισμού της κράτους βλέπουμε ότι οι φορολογικοί συντελεστές στην Ελλάδα είναι πλέον σημαντικά μεγαλύτεροι από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η διαφορά οφείλεται προφανώς στην υψηλότερη φοροδιαφυγή στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Για την πλήρη εικόνα, ενδιαφέρον έχουν και οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης που όπως φαίνεται μέχρι και το 2006 ήταν χαμηλότερες από τον μέσο όρο τόσο της ΕΕ όσο και της Ευρωζώνης. Η άνοδός τους τα τελευταία χρόνια μπορεί να αποδοθεί στην ύφεση (μείωση του ΑΕΠ, πληρωμή κοινωνικών επιδομάτων, τόκοι)

Για το 20% θυσιάσαμε το 80%

Τελικά τίς πταίει για την κατάντια μας?

Με την εισαγωγή του ευρώ η Ελλάδα από ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων για να ελεγχθεί ο πληθωρισμός μπήκε σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων. Τα φθηνά δάνεια οδήγησαν σε έκρηξη κατανάλωσης διατηρώντας όμως το προ ευρώ μείγμα 80/20 (80% εγχώρια προιόντα και υπηρεσίες και 20% εισαγώμενα). Δεν δείξαμε δηλαδή προτίμηση σε ξένα προϊόντα (αυτό θα έδειχνε μείωση ανταγωνιστικότητας που δεν συνέβη), απλά ξοδέψαμε περισσότερο. Αυτό αφενώς υπερθέρμανε την εσωτερική οικονομία (“ακρίβεια”/πληθωρισμός) αφετέρου αύξησε το έλλειμμα της οικονομίας μας με τις άλλες χώρες, μιας και τα εξαγώγιμα προιόντα μας, ιδιαίτερα ο τουρισμός δεν είδε ανάλογη ανάπτυξη όπως θα ήλπιζε κάποιος σαν όφελος από το ευρώ*.

Ως αποτέλεσμα, ενώ η Ελλάδα σαν χώρα συνολικά πριν το ευρώ χρωστούσε το περίπου 40% του ΑΕΠ της, το νούμερο αυτό άρχισε να επιδεινώνεται. Όψη του ίδιου νομίσματος είναι ότι μετά τη δραχμή, το νέο χρέος που εξέδιδε το Ελληνικό κράτος, αντί να πηγαίνει σχεδόν εξολοκλήρου σε Ελληνικά χέρια πήγαινε σε αυξανόμενο βαθμό σε ξένα, των οποίων τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται με της Ελλάδας.

Κατά αυτόν τον τρόπο φτάσαμε στην περίοδο 2007-2009 όπου οι ξένοι που μας δάνειζαν έγιναν λιγότερο πρόθυμοι με αποκορύφωμα την “κρίση χρέους” του κράτους. Η μεγάλη μας δυσπραγία όμως όπως όλοι θυμούνται ξεκινά μετά τα μνημόνια, ας δούμε το γιατί.

Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, βρεθήκαμε στην ανάγκη να μειώσουμε το έλλειμά μας. Αναφέρομαι στο έλλειμα του συνόλου της οικονομίας, το λεγόμενο έλλειμα (ή πλεόνασμα) τρεχουσών συναλλαγών. Τα προβλήματα χρηματοδότησης του κράτους είναι απόρροια αυτού του ελλείματος, που εμπεριέχει τα κρατικά ελλείματα.

Έπρεπε λοιπόν είτε να αυξήσουμε τις εξαγωγές μας ή να μειώσουμε τις εισαγωγές, στην πράξη να συνδυάσουμε και τα δύο. Ιδανικά ακολουθούνται στοχευμένα μέτρα όπως υποτίμηση νομίσματος, που συνδυάζει και τα δύο, δασμοί στις εισαγωγές που έγινε στη μορφή φορολόγησης καυσίμων/αυτοκινήτων ή φοροαπαλλαγές στις εξαγωγές όπως ήταν η μείωση του ΦΠΑ σε ξενοδοχεία και εστίαση. Το πιο αποτελεσματικό και άμεσο όμως μέτρο, είναι η υποτίμηση, εργαλείο που λόγω ευρώ δεν είχαμε.

Εφόσον μείναμε στο ευρώ και τα στοχευμένα μέτρα δεν αρκούσαν, έπρεπε να πάρουμε το ίδιο το τσεκούρι και να μειώσουμε στο σύνολό της την κατανάλωση, να γίνουν δηλαδή οι περίφημες περικοπές και αυξήσεις φόρων. Δυστυχώς όμως αυτό σήμαινε ότι μαζί με τα ξερά (το 20% που είναι οι εισαγωγές) θα καιγόντουσαν και τα χλωρά (το 80% που πάει σε εγχώρια παραγωγή). Αυτός είναι ο λόγος που όλοι βιώσαμε μείωση εισοδημάτων και πάρα πολλοί την ανεργία. Στην ουσία τους τα μνημόνια ήταν το τσεκούρι στην κατανάλωση.

Τί έπρεπε να είχε γίνει? Πρώτα από όλα θα έπρεπε να είχαμε διαμαρτυρηθεί έντονα για την οικονομική πολιτική της ΕΚΤ που έκανε τόση ζημιά στην οικονομία μας και να είχαμε πάρει ανταλλάγματα ως αντιστάθμισμα. Εν συνεχεία θα έπρεπε η κυβέρνηση να ακολουθήσει μια οικονομική πολιτική-αντίβαρο σε αυτήν την επίδραση. Πρακτικά η πολιτική θα ήταν μνημονιακού χαρακτήρα, αλλά σε πολύ πιο ελαφριά εκδοχή και περισσότερο απλωμένη στο χρόνο, ουσιαστικά μια συνέχεια της πολιτικής “σύγκλισης" με την οποία μπήκαμε στο ευρώ. Θα υπήρχε δηλαδή συνδυασμός φοροαπαλλαγών σε εξαγώγιμα προϊόντα (κατά βάση τον τουρισμό) με περιορισμό της αύξησης των δαπανών (για παράδειγμα την 3ετία 2004-2007 το μισθολογικό κόστος του δημοσίου διπλασιάστηκε) ή/και αυξήσεις φόρων στην υπόλοιπη οικονομία.

*Το ευρώ σαν “σκληρό” νόμισμα στηρίζεται στην καινοτομία. Πόση καινοτομία όμως μπορεί να υπάρξει στον τουρισμό?

Η αρχή του τέλους της κρίσης?

Για πρώτη φορά ένας δείκτης βγαίνει θετικός για την Ελληνική οικονομία. Είναι το Μ1 που δείχνει πόσο χρήμα κινείται στην οικονομία. Όπως φαίνεται στο γράφημα*, από το καλοκαίρι και μετά, το χρήμα που κινείται στην Ελληνική οικονομία αυξάνεται!



Βέβαια σε απόλυτα νούμερα από το 2001 η βελτίωση δεν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. 

Πρόκειται για τη μικρή άνοδο στο τέλος του επόμενου γραφήματος.

Ελληνικό Μ1 EUR millions

*https://webspace.princeton.edu/users/pkrugman/Currency%20regimes.pdf

Ποιο είναι το πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας?

...και ποια η λύση του!

Ακούμε για το δημόσιο χρέος και τις τεράστιες διαστάσεις του. Ότι είτε θα το εξαφανίσουμε είτε θα μας εξαφανίσει.
...και μετά ακούμε διαπρεπείς οικονομολόγους (Κρούγκμαν, Στίγκλιτς και άλλοι) να λένε πως δεν είναι αυτό το πραγματικό πρόβλημα και πως ακόμα και να μειωθεί το δημόσιο έλλειμα, η χώρα θα μαραζώσει.
Η πραγματικότητα είναι πως το βασικό πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας είναι η ανεργία. 10% ανεργία σημαίνει περίπου 25δις€ χαμένα το χρόνο. Τόσο θα ήταν το επιπλέον παραγόμενο προιόν αν δούλευαν αυτοί οι άνθρωποι με αναγωγή στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αυτό χωρίς καν να υπολογίσουμε τη σκιώδη ανεργία της υποαπασχόλησης και της από ανάγκη μερικής απασχόλησης.
Προσπάθεια για μείωση των δημοσίων δαπανών, κατά το μεγαλύτερο μέρος θα πλήξει την εγχώρια παραγωγή αυξάνοντας περαιτέρω την ανεργία.
Αύξηση των φόρων θα σημάνει μεταφορά του ελλείματος στους ιδιώτες περιορίζοντας το εισόδημά τους.
Αν πρέπει όμως να μιλήσουμε με ορολογία ελλειμάτων, θα πρέπει να αναφερθούμε στο εμπορικό έλλειμα. Αυτό είναι το νέο χρέος της Ελληνικής οικονομίας σαν σύνολο προς τον έξω κόσμο... και αυτό το χρέος τα τελευταία χρόνια γνώρισε μια έξαρση ξεπερνώντας το 14% του ΑΕΠ το 2008. Δηλαδή για κάθε 100 ευρώ εγχώριας παραγωγής καταναλώσαμε 114 ευρώ, έχοντας παράλληλα ένα μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού εκτός εργασίας. Αυτό είναι το χρέος που απειλεί να καταπνίξει την Ελληνική οικονομία.
Η λύση θεωρητικά είναι προφανής. Αντικατάσταση των εισαγώμενων προιόντων με εγχωρίως παραγόμενα.
Στην πράξη είναι μάλλον αδύνατο να δημιουργηθεί Ελληνική αυτοκινητοβιομηχανία. Υπάρχει όμως ένας τομέας που μπορεί να συμβεί αυτό, ο τομέας της ενέργειας. Η Ελλάδα το 2009 δαπάνησε περισσότερα από 15 δις για εισαγωγή ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια κλπ.)
Αντικατάσταση αυτών με εγχώριες ανανεώσιμες πηγές πετυχαίνει το στόχο της αύξησης της απασχόλησης και της μείωσης των εισαγωγών άρα και του ελλείματος και της εξάρτησης της χώρας από το εξωτερικό. Παρόμοια προσπάθεια μπορεί να γίνει και στον αγροτικό τομέα ο οποίος τα τελευταία χρόνια είναι ελλειματικός.
Τέλος, μπορούν να αυξηθούν τα χρήματα για επενδύσεις σε έρευνα από την οποία μπορούν να ξεπηδήσουν δυναμικές εξαγωγικές επιχειρήσεις.

Μέσα στο ευρώ δεν υπάρχει διάκριση δυνατών από αδυνάτους. Η πίτα (Ευρωπαική αγορά) είναι ενιαία και ο κάθε ένας τρώει όσο μεγαλύτερο κομμάτι μπορεί. Έως τώρα μας δάνειζαν φαγητό, από εδώ και πέρα θα πρέπει να το διεκδικήσουμε μόνοι μας!

Πληθωρισμός ή Αποπληθωρισμός?

Βασικά το ερώτημα αφορά λάθος προσέγγιση του ζητήματος.
Τα τελευταία χρόνια οι τιμές και οι μισθοί* στην Ελλάδα αυξήθηκαν δυσανάλογα σε σχέση με το μέσο όρο της Ευροζώνης. Το ζήσαμε όλοι με την "ακρίβεια" του ευρώ αλλά παράλληλα το ονομαστικό ΑΕΠ μας ανέβαινε κάθε χρόνο 7-9% και φτάσαμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (πλούτου δηλαδή) να είμαστε ίδιοι με την Ιταλία (στοιχεία από ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα) ή τη Γαλλία (στοιχεία από CIA). Η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο στην Ελλάδα όμως δεν είναι ίδια με αυτή της Ιταλίας ή της Γαλλίας, χώρες με ανεπτυγμένη βιομηχανία.
Αυτό που πρόκειται να γίνει στο μέλλον, είναι η σχετική φούσκα μισθών* και τιμών στην Ελλάδα να ξεφουσκώσει (ή σπάσει...) με άλλα λόγια τα εισαγώμενα προιόντα να γίνουν πιο ακριβά.
2 τρόποι υπάρχουν για να συμβεί αυτό.
1) O άμεσος με υποτίμηση του νομίσματος οπότε τα εισαγώμενα γίνονται ακριβότερα και έχουμε πληθωρισμό
2) Ο έμμεσος με μείωση μισθών* και τιμών των εγχώριων προιόντων (οπότε επί της ουσίας τα εισαγώμενα γίνονται πιο ακριβά) άρα αποπληθωρισμός.
Ουσιαστικά και τα δύο φαινόμενα είναι όψεις του ίδιου νομίσματος ως προς την αιτιολογία τους, το δυσανάλογα υψηλό δηλαδή επίπεδο τιμών και μισθών* στη χώρα. Στην Ελλάδα του ευρώ όλη η εκτόνωση θα συμβεί με τον δεύτερο τρόπο.

Για να το πω πιο παραστατικά, όταν μπήκαμε στο ευρώ ένα Ματίζ έκανε 2,5-3,0 εκατομμύρια δραχμές ενώ ένα σουβλάκι 200 δραχμές. Σήμερα το Ματίζ κάνει ακόμα 2,5 εκατομμύρια δραχμές αλλά το σουβλάκι κοστίζει 600 δραχμές ή και περισσότερο. Ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της σχετικής μεταβολής τιμών είναι πλασματικό και η τρέχουσα κρίση θα το "διορθώσει".

*Ο όρος είναι καταχρηστικός, εννοώ διαθέσιμο εισόδημα και σε αυτό συμπεριλαμβάνονται τα κεφαλαιουχικά κέρδη. Συμπεριλαμβάνεται δηλαδή και αυτός που πούλησε ένα οικόπεδο με κέρδος.

Το οικονομικό όφελος από μια γραμμή Μετρό

Καλώς ξοδεμένα VS δανεικά: δύο άσχετες έννοιες.

Η οικονομική κρίση μάλλον θα έχει και τις επιπτώσεις της στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων.

Στο όνομα της διατήρησης της δημοσιονομικής σταθερότητας, της υπεύθυνης δημοσιονομικής πολιτικής κλπ. κάποιες δαπάνες θα περικοπούν ή θα "απλωθούν" σε μεγαλύτερο εύρος χρόνου με αντίστοιχη περικοπή ή καθυστέρηση στην υλοποίηση των έργων.

Τα καλοξοδεμένα χρήματα όμως (όπως οι επενδύσεις στο δίκτυο Μετρό) παραμένουν καλοξοδεμένα είτε προέρχονται από ελλείματα και δανεισμό είτε προέρχονται από πλεόνασμα.

Με άλλα λόγια τέτοιες δαπάνες δεν πρέπει να περικοπούν αλλά αντίθετα, να εξευρεθούν πόροι μέσα από την αύξηση της φορολογίας. Γιατί δαπάνες που "πρέπει" (δηλαδή αξίζουν) να γίνουν, καλό είναι να γίνουν είτε έχουμε είτε δεν έχουμε κρίση.

Ας δούμε όμως συγκεκριμένα το όφελος από μια γραμμή Μετρό. Η γραμμή 4 προβλέπεται να εξυπηρετεί 400.000 επιβάτες κατά μέσο όρο ημερησίως και να κοστίσει 2,1 δις με την παλαιά της χάραξη.

Πιο είναι το όφελος από τη λειτουργία της όμως σε οικονομικούς όρους?

Αν υποθέσουμε πως ο μέσος επιβάτης εξοικονομεί από τη λειτουργία του μετρό 15 λεπτά σε κάθε διαδρομή που εκτελει, λάβουμε υπ'όψιν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Αττικής στα 26.000 ευρώ και υποθέσουμε ότι ο κάθε Έλληνας δουλεύει 2000 ώρες το χρόνο προκύπτει ότι το καθαρό όφελος για κάθε μετακίνηση, αν το μετατρέψουμε σε χρόνο εργασίας είναι 3,25 ευρώ με το συνολικό ετήσιο όφελος να πλησιάζει τα 500 εκατομμύρια ευρώ.

Ακομά και αν αφαιρέσουμε το λειτουργικό κόστος του Μετρό, το καθαρό κέρδος στο οποίο καταλήγουμε είναι 300-350 εκατομμύρια ετησίως.

Νομίζω μια επένδυση 2,1 δις που θα έχει κέρδη 300+ εκατομμύρια το χρόνο δικαιολογείται ακόμη και αν όλο το ποσό είναι δανεικό. Πόσο μάλλον σε ένα περιβάλλον υψηλής ανεργίας που μια τέτοια επένδυση θα δώσει εργασία σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού, ειδικά του κατασκευαστικού τομέα που πλήτεται ιδιαίτερα από την κρίση.

edit: Στην πραγματικότητα στον υπολογισμό θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ο μέσος χρόνος εργασίας που αντιστοιχεί στον κάθε Αθηναίο, που είναι λίγο πάνω από 1000 ώρες δεδομένου ότι κάτι περισσότερο από έναν στους δύο Αθηναίους εργάζονται. Τελικά το καθαρό νούμερο που προκύπτει δεν είναι 300-350 εκατομμύρια αλλά πάνω από 500 εκατομμύρια ετησίως!